بچرخ تا بچرخیم| بن‌بست روابط ایران و آمریکا؛ برنامه تهران چه خواهد بود؟

درباره کنش‌ها و واکنش‌های اخیر میان ایران و ایالات متحده و سرانجام برجام با بیان اینکه به نظر می‌رسد بن بست همچنان ادامه دارد، منظور بن‌بستی است که از هشت می ۲۰۱۸ با خروج آمریکا از برجام شروع شد و تا اکنون نیز ادامه دارد. ایالات متحده اعلام کرده است که هیچ امتیازی پیش از اطمینان از پایبندی ایران به تعهدات برجامی به آن ندهند و جمهوری اسلامی نیز مصمم است که بدون برداشته شدن تحریم‌ها هیچ اقدام و قدمی را در مورد تعهدات برجامی به عقب بر ندارد؛ فاصله این دو دیدگاه توسط دو کشور آنقدر زیاد و عمیق است که نظر می‌رسد در ماه‌های آینده نیز تغییری ایجاد نشود.

امیرعلی ابوالفتح تحلیل‌گر ارشد مسایل ژئوپلتیک با بیان اینکه از این جهت فعلا همان بن‌بستی که از چند ماه قبل شروع شده ادامه دارد و هرچه زمان می‌گذرد چشم‌انداز بهتری از دولت بایدن به چشم نمی‌آید، گفت: تا همین چند هفته پیش برخی در داخل تصور می‌کردند که با آمدن بایدن مشکلات حل‌و فصل می‌شود و آمریکا به راحتی به برجام بازمی‌گردد؛ ‌ اما هرچه زمان می‌گذرد این امیدواری در بین گروهی از نخبگان سیاسی کمرنگ‌تر می‌شود.

وی درباره رد برخی پیشنهادها و اینکه برنامه ایران چه خواهد بود، گفت: دیپلماسی غیرمستقیم، در ۴۲ سال گذشته همواره وجود داشته است. سفارت سوئیس در تهران و دفتر حافظ منافع آمریکا در ایران است که همیشه پیام‌ها و نامه‌های رسمی از طریق این سفارت داده می‌شود. از سویی نیز اعلام مواضع، سخنرانی و اخیراً نیز توئیت زدن بخشی از همان دیپلماسی است و الزاما نیاز نیست دیپلمات‌ها پشت یک میز در یک اتاق بنشینند و گفت‌وگو کنند. وقتی سخنگوی وزارت خارجه‌ها صحبت می‌کنند، یعنی دیپلماسی در جریان و وقتی وزرا توییت و رهبرها سخنرانی می‌کنند، یعنی این دیپلماسی در حال اتفاق افتادن است. این کارشناس ارشد مسائل سیاست خارجه با بیان اینکه هیچ تفاوت خاصی ایجاد نشده است، گفت: دو طرف همان مسیر را طی می‌کنند، رایزنی‌ها و تلاش‌ها در حال انجام شدن است، طرفین مواضع خودشان را وزن‌کشی کرده و تهدید یا ترغیب می‌کنند. از طرف ایران و آمریکا راهکار ارائه می‌شود اما فاصله مواضع دو طرف خیلی بیشتر از آن چیزی است که بتوان حد وسطی را برای خروج از این بن‌بست، در نظر گرفت.

وی درباره اینکه ایران تا چه زمانی باید صبر استراتژیک کند، به خبرگزاری ایلنا گفته است: ایران اکنون نیز صبر نکرده است. پس از شروع به برداشتن گام‌های پنجگانه سیاست صبر را کنار گذاشت، ابتکار عمل را به دست گرفت و به شکل تدریجی اما پیوسته قدم‌هایی را برداشت و اکنون نیز برنامه‌های هسته ای به صورت برنامه ریزی شده پیش می‌رود. هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی ایران سه ماه به آژانس فرصت داده و ممکن است و پس از پایان سه ماه این توافق دیگر تمدید نشود. ایران کارهای خودش را پیش می‌برد. آنها اگر بتوانند در این فاصله با ایران به تفاهم برسند راه باز است که سیاست گام به گام را بپذیرند، البته مواضع رسمی نظام این است که سیاست گام به گام را نمی‌پذیرند از سویی آمریکایی‌ها، اعلام کردند که حاضر به پیشبرد سیاست گام به گام هستند، اما حتی برای نشان دادن حسن نیت خود حاضر نشدند اموال بلوکه شده ایران را در کشورهایی مثل عراق و کره جنوبی آزاد کنند. حداقل باید نشان دهند حسن نیت دارند. دولت بایدن تفاوت رویکرد با دولت ترامپ دارد اما همان کاری را انجام می‌دهد که ترامپ انجام می‌داد و این موضوع پالس بدی را به داخل ایران منتقل می‌کند، لحن و ادبیات آنها بهتر شده است اما اگر در سطح تحریم‌ها اقدامات سمبلیک انجام می‌دادند می‌توانست امیدوارکننده باشد.

این تحلیلگر ارشد مسائل آمریکا ادامه داد:‌ اما آمریکایی‌ها تصمیم دارند هیچ نرمشی از خودشان نشان ندهند و بر این گفته که «ما برای اینکه ایران پای میز مذاکره بیاید و تماس داشته باشیم آماده دادن امتیاز نیستیم» مصر هستند، از این سو با توجه به موضع ایران این مسئله مطرح می‌شود که هر دو طرف می‌گویند «بچرخ تا بچرخیم». اما اینکه سرانجام این ماجرا به کجا برسد خیلی قابل پیش بینی نیست.

منتقدان داخلی برجام ملاحظات معطوف به سیاست داخلی را کنار بگذارند

کوروش احمدی، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی نیز با بیان اینکه توافق جدید همانند برجام به سود ایران نخواهد بود و به همین خاطر باید توافق ۲۰۱۵ را حفظ کرد، تاکید کرد: دلواپسان مخالف برجام باید ملاحظات معطوف به سیاست داخلی را کنار گذاشته و از برجام حمایت کنند.

«کوروش احمدی» در گفت‌وگو با ایرنا، درباره احیای برجام و موانع پیش‌روی آن گفت: تا چند ماه پیش فردی به مدت چهار سال رییس‌جمهوری آمریکا بود که اقدامات او، بی‌تردید در روابط ایران و آمریکا اثرات بسیاری گذاشته است که از جمله آن می‌توان به خروج آمریکا از برجام و اعمال طیف گسترده و متنوعی از تحریم‌ها یا ترور شهید سردار سلیمانی که به درجاتی موجب تغییر صورت مسئله شدند، اشاره کرد.

وی با بیان اینکه یکی از اهداف ترامپ و همفکران او دشوار کردن احیای برجام بود، اظهار داشت: ترامپ علاوه بر بازگرداندن تحریم‌ها بر ایران، تعدادی از تحریم‌ها را ذیل عناوین مضاعفی چون تروریسم، حقوق‌بشر، حملات سایبری و... اعمال کرد که تعلیق آنها می‌تواند آسان نباشد.

این دیپلمات پیشین ادامه داد: برداشتن این دسته از تحریم‌ها مستلزم آن است که به طور مثال رئیس‌جمهور آمریکا بگوید بانک مرکزی که تحت عنوان تروریسم نیز تحریم شده، دیگر از تروریسم حمایت نمی‌کند. به عبارت دیگر، لغو و یا تعلیق این دسته از تحریم‌ها مستلزم آن است که بایدن از سرمایه اجتماعی خود در سیاست داخلی آمریکا و نزد جمهوریخواهان و دموکرات‌های مخالف برجام استفاده کند.

سیاست‌های بایدن دچار بی‌ثباتی و بلاتکلیفی است

احمدی اضافه کرد: ترامپ در طول چهار سال ریاست جمهوری، برای تغییر معادلات منطقه‌ای هم تلاش کرد. به طور مثال، عادی‌سازی روابط اعراب با اسرائیل در چارچوب با اصطلاح «توافق ابراهیم» را به شماری از کشورهای عربی تحمیل کرد.

وی با اشاره به اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران خاطرنشان کرد: ترامپ در دوران ریاست جمهوری‌اش، سنتی را با عنوان سیاست فشار حداکثری علیه ایران ایجاد کرد که اگرچه دولت بعد از او همیشه منتقد این سیاست بوده و هنوز هم هست، اما همزمان دچار وسوسه تبدیل آن به اهرم فشاری علیه ایران با هدف گرفتن امتیازاتی از ایران شده و به همین خاطر، سیاست‌های بایدن دچار بی‌ثباتی و بلاتکلیفی است.

این کارشناس ارشد مسائل آمریکا با بیان اینکه شرایط امروز نسبت به سال ۲۰۱۵ که برجام مورد توافق ایران و گروه ۱+۵ قرار گرفت، از جهات دیگر هم فرق کرده است، ابراز داشت: شش سال از عمر برجام گذاشته و اکنون به نظر می‌رسد که حتی دمکرات‌ها هم در مورد آن دچار تردید شده و شماری از آنها سخن از اصلاح و به اصطلاح تقویت و طولانی‌تر کردن می‌گویند. آنها از جمله صحبت از طولانی کردن بندهای غروب (پایان یافتن محدودیت‌های ایران) می‌کنند.

صدای مخالفان برجام بلندتر از هر زمان دیگر است

به گفته احمدی، اکنون در حال نزدیک شدن به سر رسید بندهای غروب برجام و پایان یافتن همیشگی محدودیت‌های پیش‌بینی شده در برجام علیه ایران هستیم. محدودیت‌های تسلیحاتی در اکتبر گذشته لغو شد. تا دو سال دیگر، محدودیت‌های موشکی علیه ایران برای همیشه لغو می‌شوند. تا چهار سال دیگر، قطعنامه ۲۲۳۱ لغو و مکانیسم ماشه در بند ۱۱ آن منتفی می‌شود و همزمان بخشی از محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران برداشته می‌شود و نهایتا در ۲۰۳۰ کلیه محدودیت‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران لغو و شرایط برنامه هسته‌ای ایران عادی شده و ایران کارت سفید فعالیت‌های صلح‌آمیز را از آژانس دریافت می‌کند.

وی افزود: در چنین شرایطی صدای مخالفان برجام از هر زمان دیگر بلندتر است و طرفداران قبلی برجام نیز ظاهرا دچار تردید شده‌اند. آنها در توجیه سیاست‌های قبلی خود مدعی‌اند که انتظار تغییر سیاست‌های ایران را در پی اجرای برجام و عادی شدن رابطه اقتصادی ایران با جهان را داشته‌اند اما برجام موجب تغییر سیاست‌های منطقه‌ای ایران نشده است.

این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی در عین حال گفت: ادعای آمریکایی‌ها هیچ مبنایی ندارد، چراکه برجام یک توافق بین‌المللی است که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مورد تایید قرار گرفته و واشنگتن ملزم به رعایت آن است.

وی اضافه کرد: تلاش ایران باید در این چارچوب باشد که هم آمریکا و هم کشورهای دیگر عضو آن، به این توافق پایبند باقی بمانند که پیش شرط آن پایبندی ایران به برجام و عدم عدول از آن است.

ذهنیت حاکم بر وزارت خارجه آمریکا نسبت به زمان جان کری تغییر کرده است

احمدی در پاسخ به این سوال که چه زمانی ممکن است ایران و آمریکا به یک درک مشترک برای احیای برجام برسند، یادآور شد: باید امیدوار بود طرف آمریکایی از مواضع غیرقانونی و غیرمنطقی خود کوتاه بیاید و به توافق پذیرفته شده عمل کند. اما شاهد هستیم که مسئولان دولت جدید آمریکا که خود از جمله مذاکره‌کنندگان برجام بودند، هم دیگر قویا از آن دفاع نمی‌کنند. به طور مثال، وندی شرمن که مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در مذاکرات برجام بود، اخیرا در کنگره با این ادعا که شرایط نسبت به سال ۲۰۱۵ عوض شده، در برابر انتقادات جمهوریخواهان از برجام دفاع لازم را از برجام نکرد.

وی با تاکید بر اینکه ظاهرا ذهنیت حاکم بر وزارت امور خارجه آمریکا نسبت به زمان جان کری تغییر کرده، بیان کرد: ما ضمن اینکه باید به این ذهنیت توجه کنیم و شناخت دقیقی از آن داشته باشیم، باید از برجام دفاع کنیم و به آن پایبند باشیم تا بتوانیم اهرم فشار خود بر طرف‌های دیگر برجام را حفظ کنیم. برای این منظور قطعا دلواپسان مخالف برجام نیز باید ملاحظات معطوف به سیاست داخلی را کنار گذاشته و از برجام حمایت کنند.

این دیپلمات پیشین با اشاره به تصور دولتمردان آمریکایی مبنی بر اینکه تغییر دولت در ایران تاثیری بر روند و حیات برجام ندارد، گفت: تصور نادرست آمریکا این است که انتخابات ریاست جمهوری ایران تاثیری در برجام ندارد. توجیه آنها این است که حرف نهایی را کس دیگری می‌زند ولی توجه ندارند که شماری از اعضای شورای امنیت ملی را رئیس‌جمهور و وزرایش تشکیل می‌دهند که این افراد بعد از انتخابات تغییر خواهند کرد.

آمریکایی‌ها فاکتور انتخابات را از معادله احیای برجام حذف کرده‌اند

احمدی با اشاره به مصاحبه راب مالی، مسئول امور ایران وزارت امور خارجه آمریکا با سایت اکسیوس اظهار داشت: راب مالی در مصاحبه‌ای که حدود یک ماه پیش با اکسیوس داشت، می‌گوید به این نتیجه رسیده‌ایم سیاست‌های اتمی ایران با دولت نیست. وقتی او این حرف را می‌زند، به معنای آن است که آمریکایی‌ها عجله‌ای برای گفت‌وگو با ایران ندارند و شاید هم علاقه‌مند هستند که ببیند رئیس‌جمهور بعدی ایران کیست.

وی اضافه کرد: شاید تصور آمریکایی‌ها این است که مذاکره با یک رئیس‌جمهور محافظه‌کار دوام بیشتری دارد تا مذاکره با افراد اعتدالی که محافظه‌کاران منتقد آنها هستند. با این حال، آنچه مشخص است، این است که ظاهرا آمریکایی‌ها فاکتور انتخابات را از معادله احیای برجام حذف کرده‌اند.

این کارشناس ارشد مسائل آمریکا در پاسخ به این سوال درباره دلایل بی‌انگیزگی آمریکا در احیای برجام تصریح کرد: طرف اصلی ایران در مذاکرات برجام، آمریکا بود، چون آنها بودند که تحریم‌ها را اعمال کرده بودند و رسیدن به هر توافقی، لازمه‌اش رفع تحریم‌ها از سوی آنها بود. با این حال، آمریکا از نظر اقتصادی در برجام سود نبرد.

دلیل اصلی عدم انتفاع آمریکا از برجام تحریم‌های اولیه است

احمدی دلیل اصلی عدم منتفع شدن آمریکا از برجام را وجود تحریم‌ها اولیه آمریکا برشمرد و خاطرنشان کرد: برجام تحریم‌های ثانویه را لغو کرد و قرار نبود تحریم‌های اولیه را بردارد. ولی یکسری شرکت‌های آمریکایی در برخی از دیگر کشورها مانند کره جنوبی و سنگاپور امکان کار با ایران را داشتند اما این امکان فراهم نشد.

وی با اشاره به طعنه‌های ترامپ به سایر اعضای برجام ابراز داشت: ترامپ می‌گفت که فرانسه، آلمان و چین از برجام پول درمی‌آورند. این سخن او یعنی ما از برجام نفع و سود اقتصادی نمی‌بریم. این مسئله یک عامل موثر در کم شدن انگیزه واشنگتن درباره برجام است. به عبارت دیگر، لابی‌های اقتصادی و صنعتی در آمریکا از حفظ برجام سودی نمی‌برند که بخواهند برای حفظ آن کاری انجام دهند.

این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی درباره تاکید آمریکایی‌ها بر تغییر شرایط و اصرار بر انجام مذاکرات جدید بیان کرد: توافق جدید همانند توافق سابق به سود ایران نخواهد بود و به همین خاطر است که باید توافق ۲۰۱۵ را حفظ کرد. همچنین این تصور آمریکایی‌ها که برجام ۲۰۱۵ موجب تغییر رفتار منطقه‌ای و موشکی ایران نشد، موجب شده تا آنها در تلاش باشند تا به نحوی احیای برجام را به مسائل غیربرجامی گره بزنند.

اصرار به تقویت و طولانی‌تر شدن برجام مهمترین مانع احیای آن است

احمدی با تاکید بر اینکه اصرار دولت بایدن به تقویت و طولانی‌تر شدن برجام مهمترین مانع احیای برجام است، یادآور شد: پیشنهاد جوسپ بورل به عنوان هماهنگ‌کننده برجام مبنی بر انجام یک مذاکره غیررسمی با حضور ایران، گروه ۱+۴ و آمریکا به عنوان مهمان می‌تواند برجام را از شرایط برزخی کنونی خارج کند. تاکنون ایران این پیشنهاد را رد نکرده و فقط گفته است که شرایط مساعد نیست. شاید تغییری در مواضع آمریکا به مساعد شدن شرایط کمک کند.

وی درباره اظهارات اخیر مسئول امور ایران وزارت امور خارجه آمریکا هم عنوان کرد: اگرچه لحن رابرت مالی در این مصاحبه ملایم و حتی مثبت بود و نگاه به جلو داشت، اما من نکته مهم و معنی‌داری که معرف تحولی در سیاست تیم بایدن در مورد برجام باشد، در آن ندیدم.

این دیپلمات پیشین با بیان اینکه تاکید بسیاری از اعضای تیم بایدن به ویژه بلینکن، این بود که در مورد ایران از به تعبیر آنها (groupthink گردهم آمدن افراد همفکر) اجتناب خواهند کرد، گفت: در همین چارچوب می‌دانیم که در تیم رابرت مالی افرادی با دیدگاه‌های متفاوت حضور دارند. فکر می‌کنم رابرت مالی واقع‌بین‌ترین و معقول‌ترین آنها باشد و به این خاطر، برعکس بلینکن، اغلب شاهد لحن مثبتی از او بوده‌ایم.